Sened-i İttifak (1808)
✓ XVII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı eyaletlerinde mali, idari ve askerî kanunların oluşturduğu zeminin etkisiyle âyan adı verilen zengin bir zümre, gücünü artırdı.
✓ II. Mahmut’un tahta çıktığı zaman devlet otoritesi sadece başkent İstanbul ve çevresiyle sınırlı bir hâldeydi.
✓ II. Mahmut, merkezde siyasi gücü artan Alemdar Mustafa Paşa’yı, sadrazamlığa getirdi. Alemdar Mustafa Paşa devlet otoritesinin yeniden tesisi için her şeyden önce asayişin sağlanmasını gerekli gördü ve işe İstanbul’dan başladı.
✓ Yeniçeri Ocağının muhasebesini teftiş vesilesiyle yeniçeri zorbaları öldürüldü veya sürgüne gönderildi. Böylece İstanbul’un asayişi sağlandı.
✓ Anadolu ve Rumeli’deki karışıklıklar, terör faaliyetleri, derebeyi veya âyanların merkezî otoriteyi tanımama durumları ise devam ediyordu. Devletin taşra yönetimi, âyanlar ve hanedanlar arasında fiilen paylaşılmış durumdaydı.
✓ Alemdar Mustafa Paşa, taşrada yok olan merkezî otoriteyi tekrar tesis etmek amacıyla âyanlarla anlaşma yoluna giderek âyanları İstanbul’a çağırdı.
✓ Amacı merkez ile taşra arasında bir uzlaşma sağlamak, âyanlara hak ve görevler vererek resmiyet kazandırmak, böylece devletin dağılma tehlikesini önlemekti. o Âyan: Herhangi bir vilayet ve kazada o yerin idaresi ile alakadar olarak halk ile hükûmet arasındaki işleri idare eden ve halk tarafından seçilen bir vazife sahibidir. o Âyanlar o memleketin nüfuzlu aileleri olan ve “eşraf-ı belde” denilen zümre arasından seçilirdi. Hükûmet âyanları seçmez bu işi valiler takip ederdi. o Âyanlar vergi ve asker toplamada devlete yardım ederlerdi. Bu yardımlara karşılık âyanlara toplanan vergiden hisse verilirdi.
1808 yılı Eylül ayında padişah ile ayanlar arasında imzalanan bu senetle;
o Ayanlar; padişah, sadrazam ve devletin kanunlarına bağlı kalacaklar, halka haksızlık yapanları devlete bildirerek bu durumun önlenmesine çalışacaklardı.
o Ayanlık haklarının babadan oğula geçmesi kabul edilecekti.
o Ayanlar, vergi ve asker toplamada devlete yardımcı olacaklar, yapılan yeniliklere ve devletin eyaletlerden asker almasına karışmayacaklardı.
o Padişaha karşı bir isyan çıkarsa, ayanlar İstanbul’a yardıma geleceklerdi.
o Padişah aşırı vergi koyamayacak, eşit ve adaletli vergi alacaktı.
o Ayanlar, devletin kanunlarına uygun olarak, kendi bölgelerinde hazine gelirlerini toplayacaklardı.
✓ Devlet ile tebaa arasında yapılan ve bir çeşit anlaşmaya benzeyen “Sened-i İttifak”, Osmanlı tarihinde örneği olmayan bir belgedir. Sened–i İttitak Sözleşmesi’nin önemi o Osmanlı Devleti, ayanların (yerel güçlerin) varlığını resmen tanımıştır. o Padişah ilk kez kendi otoritesi dışında bir gücü kabul etmiştir. o Mutlakiyetle yönetilen Osmanlı Devleti'nin hiçbir siyasi ve askeri yetkisi olmayan Ayanlara dahi söz geçiremeyecek kadar zayıfladığını gösterir.
✓ Ancak Eylül 1808’de bu belge imzalandıktan çok kısa bir süre sonra Kasım 1808’de çıkan yeniçeri isyanında Alemdar Mustafa Paşa ve İstanbul’da bulunan ayanların ortadan kaldırılması ile belge hükümsüz hale gelmiştir.
✓ Yine de Sened-i İttifak Türkiye’de anayasal yönetime geçişte ilk adım olarak değerlendirilmekte, İngiltere’deki Magna Charta ile kıyaslanmaktadır.
.jpg)